خاکبرداری و خاکریزی

خاکبرداری و خاکریزی به مجموعه کارهایی گفته می‌شود که برای آماده ‌سازی زمین برای ساخت راه، ساختمان و فعالیت‌های عمرانی انجام می‌شوند و معمولا همراه با خاک‌برداری، جابجایی خاک می‌باشد. به طور کلی عملیات خاکی مشتمل است بر: تمیز کردن بستر و حریم منطقه مورد نظر از درختان و ریشه گیاهان، برداشت خاکهای نباتی و نامرغوب، خاکبرداری، گودبرداری، خاکریزی و کوبیدن خاک و بالاخره کارهای حفاظتی به منظور اجرای عملیات فوق.

با توجه به اینکه برای آماده‌سازی بستر خاک نیاز به زیرسازی‌های مهمی داریم، بهتر است که ابتدا قبل از انجام هر کاری به این مورد پرداخته و آن را بررسی کنیم و با استفاده از آن، این امکان را داشته باشیم تا با دیدی بازتر به این موضوع توجه نماییم.

گودبرداری و خاکبرداری:

گودبرداری یا در اصطلاح عامه خاکبرداری، به برداشتن خاک از سطح و عمق زمین گفته می‌شود.گودبرداری یکی از فعالیتهای عمرانی است که به منظورهای مختلف مثل تخریب و گودبرداری یک ساختمان فرسوده برای ساخت مجدد، رسیدن به تراز بکر، حفاظت فوندانسیون ها در برابر یخبندان، احداث کانالها،مخازن زیرزمینی و احداث پارکینگ انجام می شود .گودبرداری به چند منظور انجام می‌شود، که از دلایل اصلی آن می‌توان به رسیدن عمق و خاک سفت (خاک بکر) اشاره کرد. گود برداری نوعی کار ژئوتکنیکی محسوب می شود.گودبرداری به هر گونه حفاری و خاکبرداری در تراز پایین تر از سطح طبیعی زمین یا در تراز پایین تر از زیر پی ساختمان مجاور اطلاق می شود.

انواع گودبرداری

گودبرداری ها به دو گروه کلی حفاظت شده یا مهاربندی شده و حفاظت نشده یا مهاربندی نشده تقسیم می شوند. باید توجه داشت در گودبرداری های حفاظت نشده یا مهاربندی نشده پایداری شیب ها یا جداره های قائم گودبرداری ها در خاک های چسبنده بدون هیچ گونه مهاربندی توسط شرایط مکانیکی خاک تامین می شوند .

خاکریزی:

به طور کلی مصالح مناسب برای خاکریزی، باید از مصالح حاصل از گودبرداریها و خاکبرداریهای پروژه تأمین شود. استفاده از این خاکها، باید با تأیید قبلی دستگاه نظارت صورت گیرد. تمامی خاکهایی که در گروه‌های هفتگانه A-1 الی A-7 استاندارد M-145  اشتو قرار گیرند، جزو خاکهای قابل قبول برای خاکریزی محسوب می‌شوند. خاکهای یاد شده به دو طبقه به شرح زیر تقسیم می‌شوند:

خاکهای درشت‌دانه گروه A1 ، A2 ، A3

خاکهای ریزدانه گروه A4 ، A5 ، A6 ، A7

تمامی خاکهای گچی، نمکی، نباتی، لجنی، زراعی قابل تورم، قابل انقباض، خاکهای دارای مواد آلی و رستنیها، در شمار خاکهای نامرغوب و نامناسب قرار می‌گیرند که باید از مصرف آنها خودداری شود. تشخیص کیفیت خاک مناسب برای خاکریزی با دستگاه نظارت و در صورت لزوم، آزمایشگاه مورد تأیید سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و تصویب کارفرما خواهد بود. خاکهای مناسب برای انواع خاکریزها شامل خاکریزهای محل سازه‌ها، راههای دسترسی، پر کردن پشت دیوارها، اطراف پی ساختمانها، ابنیه فنی، تأسیسات محوطه، کانالهای لوله‌های آب و فاضلاب و کابل‌کشیها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نکات مهمی که باید در اجرای خاکریزها رعایت شوند:

۱-ضمن توجه به نوع خاک و انتخاب ماشین‌آلات مناسب، تراکم خاک به نحو مطلوب انجام شود.
۲-بستر آماده شده خاکریزی باید دارای ظرفیت باربری کافی برای تحمل بارهای وارده باشد.
۳-خاکریز بدون نشست و یا حتی‌الامکان نشست آن در حد مجاز باشد.
۴-اجرای خاکریزی بر روی بسترهایی که دارای خاکهای قابل انقباض هستند، مجاز نیست و باید این خاکها با مصالح مناسب جایگزین شوند.
۵-به کار بردن رسهایی با خاصیت خمیری و قابلیت تورم زیاد در خاکریزی مجاز نیست.
۶-کنترل بستر خاکریزی با رعایت مندرجات مشخصات فنی خصوصی قبل از اجرای عملیات خاکریزی ضروری است.

مصالح:

برای خاکریزی، در وهله اول باید از خاکهای حاصل از خاکبرداری استفاده شود. در صورت عدم وجود یا کمبود خاکهای مناسب باید از منابع قرضه مورد تأیید استفاده شود. استفاده از خاک رس با درصد تورم بالا به منظور خاکریزی زیر پی یا کف ساختمانها به هیچ وجه مجاز نمی‌باشد.

۱-کلیه خاکهایی که در گروه هفتگانه A-1 تا A-7 مشخصات M-145 آشتو قرار می‌گیرند، به طور کلی و اعم مصالح مناسب و قابل قبول هستند

۲-  کلیه خاکهای گچی، نمکی، نباتی، زراعتی، لجنی و غیره و مصالح دارای مواد آلی و رستنیها در شمار مصالح نامناسب قرار می‌گیرند. به طور کلی معیار کمی تشخیص مصالح نامناسب که باید از مصرف آنها خودداری شود عبارت‌اند از:

– خاکهایی که میزان مواد آلی آنها مطابق آشتو T267از ده درصد تجاوز کند نباید مصرف شوند.
– خاکهای نمکی و گچی که میزان نمک (کلرید سدیم – NaCl) و یا گچ (CaSO4) محلول در آب آنها به ترتیب بیش از ۵ و ۱۰ درصد وزنی باشد قابل مصرف نیستند.

– از مصرف خاکهای مارنی و رسی که دامنه خمیری آنها بیش از ۵۰ درصد باشد باید خودداری شود.

– کلیه خاکهایی که حداکثر وزن مخصوص خشک آنها با روش آشتو T180 طریقه D کمتر از ۵۵/۱ تن در متر مکعب باشد، نباید مصرف شوند.

۳- به طور کلی تشخیص نامناسب بودن مصالح خاکی با دستگاه نظارت و تصویب کارفرماست.